عێراق، وڵاتێکی پڕ لە شەڕ وشۆڕش و کودەتای سەربازی بووە، یان حوکمی دیکتاتۆرو بە دەستی ئاسنین حوکمی کراوە. لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ کە ڕژێمی بەعسی ڕوخا ، بە جەنگی ئازادی عێراق ناوبرا ، چاوەڕاون دەکرا کە بەپێی ئەو دەستورەی ساڵی ٢٠٠٥ نوسرایەوە و زۆرینەی خەڵکی ئەم وڵاتە دەنگی پێدا ئەم وڵاتە ببێت بە دەوڵەتێکی دیموکراسی و مافی هەموو پێکهاتەکانی کۆمەڵگای عێراقی تێدا دەستەبەر بکرێت، بەڵام بە پێچەوانەوە دیموکراسی تەنها لە هەڵبژاردندا بەرجەستە کرا و هیچ کاتێک بە دەرئەنجامەکانی هەڵبژاردن" چوار هەڵبژاردن " کاری پێنەکراوە، دامودەزگاکانی دەوڵەتیش وەک دامودەزگای کارا کاریان نەکردووە و بگرە داوەشاو و بێ ناوەرۆک بوون و بەرژەوەندی کەسی وحزبی و سیاسەتی( سێکت / تائیفی) لە دامودەزگاکاندا باڵا دەست بووە. غیابی پرینسیپ و کلتوری دیموکراسی لە حوکمڕانی و نەریتی ئەم کۆمەڵگایەدا کە سەردەکێشیت وسەریکێشا بۆ وەلانانی دەستور، زاڵبونی تائیفی و مەزهەبی وەک جێگرەوەی دەستور کۆی پرۆسەی سیاسی عێراقی پەکخستووە و عێراقی خستۆتە ڕیزی ئەو وڵاتانەی کە بە شکستخواردو پێناسە دەکرێن، لە بیرمان نەچێت بێجگە لە هۆکارەناوخۆییەکان کە عێراقی گەیاند بەم بارودۆخە دەبێت ئاماژە بدەین بە دەستتێوەردانی دەرەکییش لە ئاستی هەرێمی و دەرودراوسێی ئەم دەوڵەتە، عێراق. هۆکارێکی تر کە دەکرێت وەک یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکان و دایکی قەیران و تەنگوچەڵەمەکان کە عێراقی پێدا تێپەڕ بووە وعێراقی تێکەوتووە بە درێژایی مێژووی ئەم وڵاتە، چۆنێتی دروستکردنی ئەم دەوڵەتەیە لەلایەن بەریتانیاوە و پێکهاتەی کۆمەڵگای ئەم دەوڵەتەیە کە فرە ئیتنی و ئاینی و مەزهەبی و بە گشتی کۆمەڵگایەکی دینی یە. ئەم فرە پێکهاتەییە " مەلیک فەیسەڵ" ی یەکەمیش دانی بەم ڕاستیەدا ناوە و هەربۆیە دەستەواژەی " گەلانی عێراق" ی بەکارهێناوە و " مجلس الامە العراقی" بەکارهێناوە بۆ پەرلەمانی ئەوکاتەی عێراق، بەڵام هیچ کاتێک لەم واقعەوە نەڕاوندراوەتە عێراق و بەڕێوە نەبراوە، هیچ پڕۆژەیەکی سیاسی هەلقوڵاوی ئەم واقعە و ئەم کۆمەڵگایە نەبووە بۆ بەڕێوەبردن و حوکمڕانی عێراق، هەرچەند دەستوری نوێی عێراق دەرفەتێکی ڕەخساند بۆ تێروانین و بەڕێوەبردنی ئەو دەوڵەتە لەسەر بنەمای ئەم واقعە، بەڵام لەناو خودی کۆمەڵگای عێراقەوە زەمینەیەکی فکری، کلتوری، مێژوویی نەبوو بۆ ئەزمونێکی نوێی حوکمڕانی ، بەڵکو تۆڵەسەندنەوە و پەراوێزخستن و ململانێی دەسەڵات و سەپاندنی هەژمونی پێکهاتەیەک بەسەر کۆی پێکهاتەکانی تردا مێتۆدیکی حوکم و سیاسەتی ئەم دەوڵەتە بووە و لەهەناویدا حەزی بە گەڕانەوەیە بۆ ناوەندێکی بەهێز و بڕوای بە فدڕاڵی نی یە ، ناواقعانە دەڕوانێتە پێکهاتەی کۆمەڵگای ئەم دەوڵەتە و پێیوایە کە کۆمەڵگایەکی هۆمۆجینە لە هەموو ڕوویەکەوە. ئەم سیاسەت و شێوازی بەڕێوەبردن و حوکمکردنە جیاوازییەکانی ( ئیتنی- دینی – مەزهەبی )ئەم کۆمەڵگایەی تۆختر کردۆتەوە و بێ متمانەیی بەیەکدی گەورەتر بووە. بێگومان بۆ تۆخبوونەوەی مەزهەبی دەتوانین دەستتێوەردانی دەرەکی تاوانبار بکەین ،هەرچەند ئەو زەمینەیەش لەناو خودی عێراقدا لەبارە بۆ ئەو دەست تێوردانە بەپێی مێژوو، ئاین و ڕژێمەکانی پێشووی عێراق.ئەم ململانێ یە لەسەر دەسەڵات و هەژموون ژینگەیەکی زۆر لەباری ڕەخساندووە بۆ گەندەڵی دارایی و کارگێڕی کوشندە. بێجگە لەم دەرهاویشتانە وکاریگەرییە نەرێنیەیانە و ئەوەی شایانی باسە نەمانی متمانە و بڕوا نەبوونە بە دیموکراسی و دامودەزگای یاسادانان و بێ هەیبەتکردنی ئەو دامودەزگایانەیە. بارودۆخی سیاسی عێراق گەیشتووە بە ئاستێک کە هیچ ئاسۆیەک بەدی ناکرێت بۆ دەرچوون لەم قەیرانە کوشندەیەدا کە ئێستا عێراقی پێدا تێپەڕ دەبێت. دەرئەنجامی هەڵبژاردنی پێشوەخت لە ساڵی ڕابوردوو وەک دەرئەنجامی چوار هەڵبژاردنەکانی تر کاری پێنەکرا و چەقبەستویی سیاسی دروست کرد و ڕێگە نەدرا حکومەت پێکبهێنرێت، دۆخەکە لە چەقبەستویی سیاسی سەری کێشا بۆ ڕەتکردنەوە و پەکخستنی کۆی سیستێمی سیاسی عێراق .ئەی دەبێت چی بکرێت بۆ چارەسەری ئەم دۆخە دژوارەی عێراق ، ماالعمل؟ ئایا هەڵبژاردنی پێشوەختە دووبارە چارەسەرە؟! 
کێشەکانی عێراق قوڵن ؛ فرەپێکهاتەیی، ڕیشەی مێژوویی و کلتوری و ئاینی و مەزهەبییان هەیە، هەروەها دەستتێوردانی دەرەکی و سەروەتی نەوت و گازی عێراق و جیۆپۆلتیکی عێراق هاوکێشە و چارەسەر ئاڵۆزتر دەکەن، بەڵام گەر ئیرادە هەبێت هەموو ئەو کێشانە چارەسەر دەبن و هەموو ئەو جیاوازییانە پێچەوانە دەکرێنەوە و دەبنە هێز بۆ دروستکردنی دەوڵەتێکی بەهێز و کۆمەڵگایەکی پێشکەوتو،خۆشگوزەران، ئەم نمونەیە لە جیهاندا زۆرە و ئەزمون کراوە. ئەم ئیرادەیە بۆ ئێستا و داهاتووی عێراق زۆر پیویستە وڕزگارکەری تەواوی ئەم ناوچەیەیە لە جەنگ و ململانێی کوشندە و هەوڵی سڕینەوەی ئەوی دی. چارەسەرەکە هەرچی بێت پێویستە چارەسەر و پڕۆژەیەکی خۆماڵی بێت، هەڵقوڵاوی کۆمەڵگای عێراقی بێت . لێرەدا شایانی باسە کە ئاماژە بە دەست پێشخەرییەکەی سەرۆکی هەرێم، بەڕێز کاک نێچیرڤان بارزانی بدەین کە بانگهێشتی لایەنە عێراقیەکانی کرد و داوای لێکردن بێن لە " هەولێر – پایتەختی دووەمی عێراق" گفتوگۆ بکەن و لەسەر مێزی گفتوگۆ کێشەکان چارەسەر بکەن. ناوبردنی هەولێر بە پایتەختی دووەمی عێراق لەلایەن بەڕێزیانەوە خۆماڵی بوونی پرۆژەیەکی سیاسیە بۆ چارەسەری کێشەکانی عێراق و دەستپێکێکە بۆ گەڕانەوە و هەڵگەڕانەوەیە بۆ عێراق لە پێناو عێراق و گەلانی عێراقدا.